558 woorden, 3 minuten leestijd.
De website Oorlog voor de rechter heeft het sinds januari 2025 erg druk. Als je de site opent, moet je geduld hebben, want velen zijn tegelijkertijd op zoek naar informatie over oudooms, tantes, neven, nichten, opa’s en oma’s die wellicht ‘fout’ waren tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Het onderwerp roept veel op in Nederland. Stel je voor dat je jouw achternaam invoert en er verschijnt een dossier over een arrestatie, berechting of internering. De meningen lopen uiteen. Sommigen vinden het gevaarlijk, omdat mensen snel oordelen. Families vrezen de mogelijke consequenties en voelen schaamte.
Dat zijn de nadelen die vaak worden benoemd. Tot mijn verbazing hoor ik echter minder over de voordelen die dit kan opleveren. Als je jezelf beter wilt leren kennen, begint dat bij het leren kennen van je eigen geschiedenis. Het zegt niets over jou als verre familieleden ‘fout’ waren. Het laat juist zien hoe jij anders in het leven staat. Bovendien is het vreemd om delen van de geschiedenis weg te stoppen, alsof ze nooit hebben bestaan. Het was er wel. Zij maakten die keuzes, hoe vreemd ook, maar dat was toen.
Een voorbeeld van een voordeel: mijn achternicht wist lange tijd niet dat ze ooit een doodgeboren broertje had. Ik besloot onderzoek te doen en vond een aangifte van zijn geboorte, inclusief een geboortedatum. Het was fijn om nu te weten wanneer hij geboren was. Het maakt de puzzel iets completer en geeft rust. Hij was een kind van de zomer.
De afgelopen maanden bracht ik ook een aantal keren door in het Nationaal Archief. Ik was op zoek naar informatie en bewijsmateriaal over mijn achter-achterneef Kees. Er kwam een summier dossier boven water. Hoewel ik al veel wist, vond ik toch nieuwe informatie. Net genoeg om zijn levenspad verder te reconstrueren. Het was geen dossier over collaboratie, maar over werkweigering, onderduik en verzet.
Op NPO 2 kun je de nieuwe serie De oorlog die nooit ophoudt bekijken. Ik heb de driedelige serie al gezien op NPO Start. Het zijn spannende afleveringen om als buitenstaander te volgen, maar wanneer ik mezelf in die tijd voorstel, beleef ik het met een heel ander gevoel.
Het is bijzonder om die oude dossiers erbij te pakken, met hun fragiele papieren, vol getypte of handgeschreven aantekeningen. Alsof je teruggaat in de tijd, alsof de buitenwereld vervaagt en je in een capsule wordt gezogen. Uren vliegen voorbij terwijl je de dossiers doorneemt. Nadat ik het dossier over Kees had gelezen, ging ik terug om getuigenverklaringen van oud-gevangenen uit Kamp Amersfoort te lezen. Zo kreeg ik een beter beeld van wat zich daar heeft afgespeeld.
Goed en fout lopen vaak door elkaar. Zelfs gevangenen die hun zwakke positie wilden verbeteren, gedroegen zich soms als nazi’s. Tegelijkertijd waren er nazi-kampbewaarders die gevangenen extra eten gaven.
Het is een complex vraagstuk. Moet alles digitaal worden gemaakt, zodat iedereen toegang heeft? Wanneer stopt het recht op privacy? En waarom beschermen we de privacy van daders, terwijl slachtoffers soms niets mogen weten? Misschien helpt het als we het zien als familie die wellicht fout was, maar die jij niet bent.
(En even terzijde: als alles online beschikbaar was, had ik nu met mijn pasje gewoon een reservering kunnen maken om naar het Nationaal Archief te gaan voor verder onderzoek. Gelukkig hoef ik dan alleen zijdelingse details na te gaan, maar toch…)
