Gisterenavond ben ik vol nieuwsgierigheid begonnen in het boek De Literatuur draait door van Sander Bax, die ik al eerder in VPRO Boeken zijn verhaal zag doen. Sindsdien stond het boek in mijn lijstje. Eerst las ik Moeders lichaam van Joris van Casteren, daarvoor Terug naar Neerpelt van Lieve Joris en Zomervacht van Jaap Robben. En F. Starik met het boek Klaar las ik ook nog.
Het waren allen non-fictie, of faction boeken, op het boek van Robben na. Het waren allen verhalen die lichtjes of gedeeltelijk of helemaal écht waren voorgevallen.
In interviews wordt het ook steeds meer gevraagd. In het tv programma Jinek vroeg Eva aan Nasrdin Dchar die een nieuwe solo voorstelling in het theater gaf welke scenes dan waargebeurd waren. Nasrdin voelde zich zichtbaar ongemakkelijk. Het zou er niet toe moeten doen. In de fantasie kun je namelijk ook veel leren omdat het je meeneemt naar een wereld die misschien wat verder van je af ligt, waar je niet zo snel komt met de personages die anders zijn dan jij en die anders reageren en handelen dan jij maar die je wel beter leert begrijpen.
Op bladzijde 18 geeft Bax aan dat de media gefascineerd is door het ‘echte’, het ‘intieme’ en het ‘waargebeurde’. De auteur die aan een talkshowtafel gaat zitten moet zich ervan bewust zijn dat er ‘een verlangen naar echtheid is.’ Dit komt omdat er ‘een enorme toename is van semi autobiografische teksten de laatste jaren.’ Ik kreeg ook in een gesprek met een redacteur van een uitgeverij te horen dat non-fictie nu eenmaal beter verkoopt dan fictie. Met fictie wordt tegenwoordig voorzichtig gedaan. Mijn verhaal, waar ik jaren aan heb gewerkt, is ook fictie.
Misschien begrijpen mensen fictie niet meer. Misschien zijn we zo gefocust op wat er in het echte leven gebeurd moet zijn willen we dit vatten. En er zijn tal van non-fictie boeken die ontzettend fascinerend zijn. Maar een schrijver die non-fictie schrijft zal ook grijpen naar de overdrevenheid, de creativiteit van woorden kiezen en zorgvuldig zijn met de meest intieme anekdotes en dus anders verpakken of weglaten. Dat is wat een schrijver namelijk doet. Neem een van mijn favoriete schrijvers Martin Bril. Ik lees momenteel Donkere Dagen, een verzameling verhalen over de winter. Hij neemt me mee in zijn auto, zijn huis, de wegen die hij bewandelt. Maar Bril had ongetwijfeld ook nagedacht over dat ene woord en of hij die zou gebruiken in de tekst of zou vervangen door iets dat beter zou staan, ook al was het net een tikje anders of was het aangedikt.
Van Casteren gaf ook eens aan in een interview op de radio dat hij waargebeurde verhalen schrijft maar dat hij schrijft wat híj ziet en ervaart. Het is zijn perceptie en dus zijn waarheid. Hij schrijft in een aparte bladzijde aan het eind van zijn boek Moeders lichaam met het kopje ‘verantwoording’: ‘Alles wat in dit boek staat is waargebeurd. De mensen die ik beschrijf bestaan echt of hebben echt bestaan. Ik hanteer een eigen manier van kijken en schrijven, waardoor er van objectiviteit, zo die al bestaat, niet altijd sprake hoeft te zijn.’
Misschien zijn we, lezers, hier mede door in verwarring geraakt. Hetzelfde kun je namelijk ook toespitsen op fictie. De schrijver bekijkt de wereld door zijn of haar ogen en creëert personages die iets meemaken, daarop reageren en handelen en een eigen belevingswereld hebben die verzonnen zijn maar met een vleugje waarheid. Die waarheid speelt zich af in het hoofd van een schrijver want daar ontstaat een personage, maar de schrijver heeft ook te maken met invloeden van buitenaf; wat hij ziet en observeert en opvangt en wat hij filtert daaruit zodat hij kiest wat hij wil overbrengen. De diepgang zit ‘m niet zozeer in de ‘echtheid’ maar in samen geraapte bevindingen die ervoor zorgen dat een personage tot leven komt. Het is een eigen manier van kijken waardoor er met de aangereikte observaties en anekdotes ‘iets’ anders tot stand komt. Is dit echt of is dit fictie?

In het boek De literatuur draait door wordt het onderwerp ‘wat is literatuur’ ook veelvuldig aangestipt maar dat is een geheel ander en complex onderwerp waar ik me (nu) niet aan waag.

Wil je mijn blogstukjes in je mail ontvangen? Abonneer je dan hier.