Lezen is niet alleen zien wat er staat. De b is niet de d. De dikke Buikletter is anders dan de Dikke Billenletter. De Otjes ou en de Atjes au zijn ook verschillend. Iets lezen, in een krant, een blogpost, een zin in een Snapchat of TikTok video is anders dan een verhaal lezen of een artikel. Begrijpen wat je leest vergt een goede docent, inlevingsvermogen en tijd. En gisteren bij Dit is M zat ik met kromme tenen naar een leesweddenschap te kijken met leerlingen en (ik haat dat woord) influencers die van hun telefoon getrokken moesten worden om naar een boek te kijken. Het woord boek leek al bijna verouderd en iets vreemds terwijl de gasten niet eens goed uit hun woorden kwamen op een uitzondering na.
Op de basisschool had ik een directeur die af en toe onze klas overnam als het nodig was en wij zaten dan allemaal rechtop in onze stoel omdat deze meneer een boek pakte, de klas zwijgend aankeek, de eerste bladzijde omdraaide en begon te vertellen. Niet lezen, vertellen. Ja, hij las wel, maar dat voelde je helemaal niet. Hij sprak de woorden en zinnen uit alsof hij het zelf meemaakte. Van spannend naar verdrietig, van scène naar scène ademden wij als klas het verhaal in. We slokten zijn woorden en zinnen op. Het was altijd waanzinnig om mee te maken. Het kon niet anders dan dat onze klas niet vies was van boeken lezen. En onze docent besprak met ons de boeken die we lazen. Wat gebeurde er nu echt? Wat voelde de hoofdpersoon en waarom?
Wij gingen met school ook vaak naar de bibliotheek. We wandelden erheen met de klas, zochten allemaal een hoekje uit en speurden in boekenkasten naar verhalen die we wilden lezen. Soms mochten we in een kring naar een voorleesverhaal luisteren. Maar hoe de mevrouw haar best ook deed, het was lezen, niet vertellen. Thuis gingen we ook vaak naar de bibliotheek. Later raakte ik geïnteresseerd in het boek van Anne Frank omdat we in de vijfde klas (groep 7) de Tweede Wereld Oorlog bespraken en zij een prominente rol speelde in het thema. Doordat de leraar haar dagboek las als onderdeel van het thema werd zij bijna een levend persoon die ons wilde laten weten hoe die oorlog echt was gegaan. Het boorde ons inlevingsvermogen aan. Ze was even echt bij ons. Ik wilde meer van haar weten, mijn moeder haalde het boek uit onze boekenkast en ik begon zelf te schrijven in een dagboek dat ik kreeg omdat ik mijn verkeersdiploma haalde.
De boekenlijsten die we moesten lezen op de middelbare school waren stoffig en saai. Bovendien had de leraar Nederlands geen tijd om voor te lezen. Hij moest ons grammatica bijspijkeren en we lagen bij elke les bijna met onze hoofden op de tafel. Hij vroeg aan ons: ‘Wat heb je nou begrepen van dit verhaal?’ Wij haalden onze schouders op. Het boek wat wij moesten lezen was niet interessant en omdat het verhaal niet interessant was lazen we de zinnen telkens opnieuw en vergaten waar het over ging. Het doel om begrijpend te lezen werd niet behaald.
Mijn stiefdochter moest op vijf Havo via een boekenlijst proberen om lezen leuk te gaan vinden. Boeken uit het jaar nul met verhaallijnen die geen enkele verbinding maakten met haar eigen tijd zorgden ervoor dat ze niet bepaald gemotiveerd was om te gaan lezen. Klasgenoten zochten andere oplossingen om toch een goed cijfer te halen. Films kijken, verslagen nalezen die andere scholieren hadden gemaakt en recensies werden bekeken. Op zo’n manier leer je niet van lezen te houden. Houden van lezen is een proces en dat proces begint bij een onderwerp vinden wat je interessant vindt of wat je kunt begrijpen, waar raakvlakken liggen. Ik stelde aan haar voor het boek Damsko te lezen van Hassan Bahara, omdat zij Amsterdam een coole stad vindt en het verhaal vrij rauw is. Maar dat had nog wat voeten in de aarde op school want de leraar vroeg zich af of ze het boek wel mocht lezen. Uiteindelijk kreeg ze toestemming om het boek te lezen. De leraar gaf aan benieuwd te zijn want zelf had ze niet van het boek gehoord. Tot mijn verbazing las mijn stiefdochter het boek, kon er een goed verslag van maken en uitleggen wat er nu allemaal aan de hand was met de hoofdpersoon. Ze had zelfs gevoel bij de personen in het boek, kon begrip hebben, was soms verontwaardigd en had vragen. En dát was de kern van het begrijpend lezen en dát is de kern van een verhaal lezen.
Een schrijver schrijft geen woorden die samen zinnen vormen. Hij verzint een personage met problemen of met een beperking of verleden. Hij zorgt dat het verhaal opbouwt zoals een climax in een lied en rekent af met demonen, het verleden of angsten van het personage. Misschien wordt hij wel een held. Eenmaal na het lezen van een eerste zin, die je werkelijk begrijpt omdat je voelt wat het je zegt, lees je meer en meer. En soms is een boek ook slecht. En soms wordt een boek aangeprezen op billboards en in tv interviews en blijkt het een gedrocht van een verhaal.
Maar wat als je helemaal terug moet naar snappen wat je leest. Omdat het ergens is verslonst, of omdat er geen leraren waren die je in het verhaal mee zogen op school. Of omdat je thuis geen bibliotheekpasje mocht kopen. Of omdat iedereen gewoon de hele dag op z’n mobieltje zit en het stom vindt als je er een boek bij zou pakken. Of nog erger, zou zeggen: Hé, ik ga naar huis, effe chillen met mijn boek.’
Wil je mijn blog steunen met een kop koffie donatie? Ik doneer een kop koffie.
Wil je mijn blogstukjes in je mail ontvangen? Abonneer je dan hier.
Ontdek meer van Karin Ramaker.
Abonneer je om de nieuwste berichten naar je e-mail te laten verzenden.
Prachtige blog! Zo mooi uitgelegd hoe dat werkt: begrijpend lezen. En wat een geschenk om zo’n onderwijzer(es) gehad te hebben. Verhalen vertellen die manier brengt geestelijke rijkdom waaraan in deze tijden gebrek is. Ik heb M niet gezien en ik weet dat mensen die geen leeservaring hebben, zich ook niet goed kunnen uitdrukken. Ik ben in ieder geval dankbaar dat ik een vader had die zo vertelde dat je alle avonturen meebeleefde, eerste rang. En voor de boekenlijsten op school. Het heeft me van het stotteren afgeholpen samen met toneelspelen. Ook waren de lijsten best goed afgestemd op onze tijd toen en de hele oude verhalen vond ik interessant vanwege de geschiedenis die ze ongewild schetsten. Je bent scherp Karin!