Gevangenschap zit vooral in je hoofd.

727 woorden, 4 minuten leestijd.

Ik heb het uit.
Een dikke pil van 520 bladzijdes. Het boek Patriot, van Navalny.*

In dit rauwe, eerlijke verslag krijgen we een indringend inkijkje in het leven van Aleksej Navalny, de Russische oppositieleider die na zijn terugkeer naar Rusland werd gearresteerd. Hij kreeg een lange gevangenisstraf en werd weggevoerd naar een afgelegen gebied, afgesloten van de samenleving. Eerst zat hij in een isoleercel, later in een andere gevangenis.

Het begint bij zijn beginperiode, waarin hij uitlegt waarom hij doet wat hij doet – en waarom dat eindigde in een gevangenisstraf die telkens wordt verlengd. Wanneer hij de eerste keer langdurig gestraft wordt, omdat hij weigert zijn acties in te dammen, belandt hij in een isoleercel. Maar hij maakt er het beste van. Het is voor mij ongelofelijk hoe hij dit heeft gedaan.

“Het gevangenschap zit vooral in je hoofd,” zei hij. “Het kan je breken.”
In je hoofd kun je gemakkelijk de ergste scenario’s laten uitkomen, je diepste angsten werkelijkheid laten worden – maar hij kiest ervoor dat niet te doen. Hij geniet van wat er wél is. Ondanks de onmenselijke omstandigheden – de kou, de afzondering, de stilte – probeert hij zich vast te houden aan de kleine dingen die het leven draaglijk maken: koffie, oefeningen doen, de sneeuw onder je schoenen horen, de wind, pakketjes openen die je ontvangt, de vele brieven die hij ontvangt en heel af en toe de stem van je geliefde horen.

Patriot is een getuigenis van mentale veerkracht en diepgeworteld idealisme. Navalny laat zien dat echt gevangenschap niet alleen uit muren en tralies bestaat. En dat klinkt, nu ik het zo schrijf, makkelijk, maar natuurlijk was dat niet zo.

Het boek ademt vooral zijn onverwoestbare geloof in verandering. Navalny gelooft dat Rusland anders kan – dat eerlijkheid, rechtvaardigheid en democratie mogelijk zijn, zelfs in een systeem dat alles doet om hoop te onderdrukken. Hij schrijft niet alleen als gevangene, maar als patriot in de zuiverste zin van het woord: iemand die zijn land liefheeft en weigert het op te geven. Idealisme gaat gepaard met offers.

Patriot is meer dan een persoonlijk dagboek of politiek manifest. Het is een pleidooi voor menselijkheid, een meditatie over vrijheid, én een aanklacht tegen een regime dat probeert te breken wat niet wil buigen. Een indrukwekkend, soms hartverscheurend relaas van een man die ondanks alles blijft geloven – in mensen, in liefde, en in een toekomst voor Rusland.

Hij blijft altijd optimistisch, ondanks zijn hevige rugpijn en de muren om hem heen. Hij ziet humor in de meest bizarre scènes, zelfs met zijn gevangenisbewaarders – die, telkens wanneer ze willen reageren, zwijgend naar hun bodycam wijzen. Alles wordt gezien, alles wordt gehoord.

In zijn brieven aan Joelia, zijn vrouw, is hij dezelfde optimist. Hij houdt zielsveel van haar, leeft met haar mee en denkt aan de verjaardagen van hun kinderen, waar hij niet bij kan zijn. Dat zijn de moeilijkste momenten voor hem – maar hij kan niet anders. Hij heeft een missie, en die missie draagt hij uit, ook al zit hij ver weggestopt.

Aan het eind wordt hij overgebracht naar een strafkamp, waarvan hij weet dat het weleens menens kan zijn. De laatste dagboekfragmenten en brieven zijn iets minder optimistisch – niet omdat hij zijn hoop opgeeft, maar omdat de omstandigheden zwaarder worden.

Je weet, omdat Navalny is vermoord, hoe dit gaat aflopen. Je leest door, met een knoop in je maag, en voelt waar het eindigt. Je merkt het in zijn schrijven. In hoe de cipiers telkens nieuwe manieren vinden om hem te breken. Niet zozeer met geweld, maar met steeds veranderende regels, onverwachte overplaatsingen. En je ziet het voor je ogen gebeuren.

In een van zijn laatste dagboekfragmenten schrijft hij dat hij daar zal sterven. Maar opnieuw geeft hij niet op:

“Erop rekenen dat ik binnenkort vrijkom, wachten tot dat zal gebeuren, is niets anders dan een zelfkwelling. Ik zal hier in de gevangenis sterven en ik zal van niemand afscheid nemen.”

Ik blader even terug in het boek. Zijn dood – hoe verdrietig ook – is niet waarom hij herinnerd wil worden. Er is iets anders, iets fundamentelers, dat hij belangrijk vond.

Hij stipt in zijn boek ook al de verhoudingen van Europa met Rusland aan. Ik vind deze passage terug:

“We moeten doen waar ze bang voor zijn: de waarheid vertellen, de waarheid verspreiden. Dit is het krachtigste wapen tegen dit regime van leugenaars, dieven en hypocrieten. Iedereen heeft dit wapen. Dus maak er gebruik van.”

*Notitie: Hij schreef zijn boek om zijn gezin na zijn dood van royalties te laten leven.

Ik kocht het boek omdat het een makkelijke manier is om hem te steunen, omdat ik het geld ervoor heb en kan lezen. Maar ook om de hierboven geschreven tekst uit te dragen – op welke manier dan ook.