Dat kan niet.

819 woorden, 4 minuten leestijd.

In de nieuwsbrief van Peter Zantingh schrijft hij deze keer over alles wat je níet in een boek moet zetten – of juist wél moet doen. Een soort protocol om een manuscript te schrijven. Je moet je daaraan houden, anders legt men je manuscript apart. Sommige dingen doe je nu eenmaal niet.

Toen ik, jaren geleden, een manuscript inleverde bij mijn redacteur, gebruikte ik (wederom) woorden die niet gangbaar waren. Verbasteringen. Iets waar ik van hou, waarvan ik vind dat het kan. Maar mijn redacteur wilde het eruit. Men zou het niet accepteren. Er zou gedoe van komen. Kortom: we lopen met z’n allen in de pas, we doen geen gekke dingen, anders raken mensen in de war. (En dat kost geld.)

Vorige week moest ik naar het ziekenhuis om een röntgenfoto te laten maken van mijn handen. Toen ik eenmaal zat op een krukje bij een tafel, met daarop een plaat met lijnen, zei de assistent: “De huisarts vroeg om een foto van beide handen. Dat doen we nooit.”

“Ja, eh, oké, dus wat doen jullie dan nu?” vroeg ik.
Ik wist niet waarom de huisarts foto’s wilde van beide handen. Ik had klachten aan mijn linker, niet de rechter. Maar er was blijkbaar een reden om beide handen te laten fotograferen.

“Ja, nou, we doen het, maar we doen het eigenlijk nooit,” wilde ze nog even duidelijk maken.
Dat begreep ik nu wel.

Mijn schoonzus vertelde een soortgelijk verhaal, over mijn neefje, die ook zijn handen op de röntgenplaat moest laten vastleggen. Ze deden alleen rechts, niet links. Hij heeft moeite zijn ene hand te strekken. Maar dat was het protocol, en als ze daarvan afweken, moest er toestemming gevraagd worden. De jonge arts – wellicht in opleiding – kreeg een error.

Peter Zantingh schrijft in zijn nieuwsbrief over het boek Camping van Maartje Wortel. Ik heb het niet gelezen, maar het schijnt dat de schrijver alles wat je als schrijver níet moet doen, juist wél deed. Ze lapte alles aan haar laars. En daar hou ik wel van. Want alles wat ‘zo hoort’, is soms ook gewoon saai. Vanzelfsprekend. Helemaal niet avontuurlijk.

Als je je altijd houdt aan codes en regels, is er geen opening naar vernieuwing en avontuur.
Ik weet het – vandaar dat mensen met een conservatieve inslag graag alles zo houden zoals het was. Ze krijgen een error in hun hoofd als het ineens anders is. Op allerlei manieren is dat mens-eigen.

Toen ik jaren later een redacteur de opdracht gaf mijn fictieverhaal te redigeren, was de opmerking vaak: show, don’t tell! Maak er een scène van, met dialoog.
Ik heb er best een handje van om dit juist níet te doen.
Maartje Wortel blijkbaar dus ook niet.

Het kan best op een beeldende manier geschreven zijn, ook al leg je iets uit en laat je niets ontstaan in een scène. Soms vind ik scènes niet relevant, en is het een manier van schrijven waar ik van hou.

Ik moet meteen denken aan Helle Helle en het boek Zij dat ik las. Ze schrijft ook dialogen, maar meer kleine episodes en terugblikken. Met weinig woorden zegt ze veel, en dat leest een lezer – als die het aanvoelt – tussen de regels door. Het is niet vlak, maar gelaagd.

Ik hou zelf van de observator, die aanschouwt wat er om hem heen gebeurt en dit probeert te plaatsen. Die zichzelf vragen stelt, zich afvraagt wat hij moet vinden van wat hij ziet. Dat betekent dat een verhaal niet per se vol zit met dialogen.
Ik vind dat dialogen nut moeten hebben.
Maar een redacteur zet daar een rode marker op en geeft kritiek in de kantlijn.

“Het conventionele schrijfadvies is: laat ons zien wie je personage is door middel van dialoog en handeling. Hoe iemand praat, wat hij zegt, wat hij doet, hoe hij reageert op wat anderen zeggen en doen. Hier niet. Het staat het er gewoon”. (Uit de nieuwsbrief van Zantingh.)

Dan heb je nog de rolverdeling. Met welke pet op schrijf je? Ben je de alwetende verteller? En hoe beschrijf je dat?
Want dát is wat de schrijfpolitie wil.

Maar Maartje Wortel doet dit ook niet.

“Zo van hoofd naar hoofd springen, dat deed Marijke Schermer ook in Liefde, als dat het is. Maar dat was toch net anders, vind ik. Ik moest daarbij denken aan een soort Wes Anderson-achtige dwarsdoorsnede van een gezin, waarbij je als een camera soepel langs die personages schuift, van de een naar de ander.”

Toch denk je dan: waar doe ik goed aan? Eigenwijs zijn en je eigen stijl kiezen – dat lijkt het makkelijkst, want dat is hoe je bent als je schrijft.
Of de regels en codes naleven, omdat je manuscript anders op de ‘ik-doe-weg’-stapel belandt?

Waarom zeggen mensen: “Dat kan niet,” terwijl jij denkt: dat kan wél.
Het wordt alleen nooit gedaan, dus denken we dat het niet kan.
Je kunt het toch proberen?

Hier de reactie van Peter Zantingh nav deze blogpost.