Karin Ramaker.

‘Het lichaam is het meest eerlijke instrument wat we hebben’ zegt Jordy Dik, choreograaf van theater Dik.

Gisteren, op mijn verjaardag, woonde ik een inclusief dansevenement bij, georganiseerd door Holland Dance en Dik Theater in de foyer van Amare. De voorstelling heette Het licht tussen ons. Met choreografie door Loura Sita van Krimpen en Vincent Dankelman. Ik had hiernaar uitgekeken, nieuwsgierig of het zou zijn zoals ik het in mijn hoofd had voorgesteld.

Een groep kinderen met verschillende beperkingen nam deel. De een zat in een rolstoel, de ander had een gehoorprobleem, iemand had verkorte armen, en een kind had een beperking die niet zichtbaar was. Iedereen was vertegenwoordigd.

Bekijk de shortdoc van een groep kinderen uit 2020.

In een cirkel op de grond lagen boeken verspreid. Vincent Dankelman (wat een stem!) liep rustig naar een van de boeken, begon zachtjes te zingen, in het Nederlands. Zijn woorden waren helder en prachtig uitgesproken. Terwijl hij zong, kwamen de kinderen één voor één naar voren, lopend of rollend, en gingen naast elkaar staan, met hun rug naar het publiek. Vervolgens begon ieder kind te bewegen, op muziek van een band op de achtergrond. Elk kind stelde zichzelf voor, niet met een naam, maar door een beschrijving van een gevoel.

Een meisje in een rolstoel draaide met een andere deelnemer richting het midden van de ruimte. Omdat ze niet kon spreken, stelde een begeleider via een geluidsopname de vraag of ze van grapjes maken hield. Haar vreugdevolle klanken vulden de ruimte. Het antwoord was duidelijk: ja, ze houdt van grapjes.

Ik was diep ontroerd. Dit is wat ik altijd wist dat mogelijk was. Dit hoorde thuis in een theater, zichtbaar voor iedereen.

Een jongen communiceerde met gebarentaal. Zijn gebaren werden moeiteloos een dans op zich. Alles vloeide samen: bewegingen, geluiden, emoties. Het was een geheel dat in elkaar overging, draaide, en versmolt.

“Dansen is je gevoel vertellen,” klonk een stem op de geluidsband, terwijl een meisje sierlijk door de ruimte bewoog. “Dat vind ik fijn,” voegde ze eraan toe.

Alles kwam samen in dat moment. Tranen stroomden over mijn wangen. Dit was de mooiste dansvoorstelling die ik ooit had gezien.

Je kunt hier nog één keer naartoe, op donderdag 12 december om 15.45 in theater Amare. Het duurt ongeveer 45 minuten. Als je kunt, ga er dan heen. Het is een wereld ervaring. Check hier!

649 woorden, 3 minuten leestijd.

Wanneer een liedje ondergewaardeerd is, vind ik een lastig criterium om te bepalen. Is een liedje ondergewaardeerd omdat het nauwelijks op de radio verschijnt? Is een liedje, alleen omdat het niet gedraaid wordt, per se slecht? En omgekeerd: is een lied dat juist wel heel erg gewaardeerd wordt, per se goed? Is een lied, een boek, een film, of een schilderij goed omdat het door veel mensen mooi, interessant of boeiend wordt gevonden? Is iets per definitie goed omdat het door velen als goed wordt bestempeld?

Het werk van Vincent van Gogh werd zwaar ondergewaardeerd terwijl hij leefde, maar na zijn dood opgehemeld. Het werd opeens kunst. Anne Frank’s dagboeken zijn wereldwijd gelezen en geprezen, maar wie kent Etty Hillesum of Rose Jakobs?

Er zijn talloze artiesten, maar niet alle artiesten hebben in Ahoy gespeeld. Is dat de graadmeter? Is het spelen in kleine theaters en zalen minder waard?

“De duurste collectie van de eeuw, de gids vertelt het en ik geeuw,” zingt Noordkaap in het liedje Wat is kunst.

Een liedje dat als ‘mooi’ wordt ervaren, is een liedje dat raakt. Het is een stem, een melodie, een verhaal dat je meeneemt naar een andere plek, een herinnering, een droom. Het is iets dat je laat rillen, sneller laat ademhalen, of juist stil laat zitten. Het zijn samenkomsten van trillingen die onverklaarbaar zijn. Of een nummer een groot bereik heeft of niet, doet er niet toe.

Een liedje maken, een gedicht schrijven, een verhaal creëren, is als het wegschrapen van lijnen op een doek. Het is vegen, opnieuw aanbrengen, laten drogen en bekijken. Soms is een woord niet juist; daarom streep je het door om een beter woord te vinden. Soms vind je dat woord niet meteen, leg je de tekst weg, en begin je later opnieuw.

Soms is een lied, schilderij of verhaal opeens daar. Het ontstaat intuïtief, zonder veel werk. Dat betekent niet dat alleen ploeteren, perfectioneren en zwoegen telt als kunst. Kunst ontstaat uit een mysterieuze mix van inspanning en inspiratie.

Misschien ligt de waarde van kunst juist in de ruimte die het ons geeft om te voelen, te interpreteren, en betekenis te geven. Kunst is geen wedstrijd, geen lijstje, geen rangorde. Het is een spiegel die ons uitnodigt om te kijken, te luisteren, en geraakt te worden. En uiteindelijk, wat het raakt, hoe diep het gaat, en hoe lang het blijft resoneren—dat is de echte graadmeter van waarde.

Ik droomde dat ik te gast was bij On Stage en mijn mooiste, meest bijzondere liedjes mocht samenstellen om ter plekke te laten horen. De eerste artiest stond al klaar en Nadia Moussaid, wiebelend met haar voet in haar zilveren laarzen, vroeg me iets, ik weet niet meer wat, en ik legde uit, er was applaus en het begon.

1. Marco Raaphorst – Terug in Den Haag

2. Jules Deelder – Vogelvrij

3. Maarten van Roozendaal – Moe

4. Jaap Boots – Voorbij

5. Ricky Koole – Mijn moeder het water

6. Gerard van Maasakkers – Koffie zetten

7. Bjorn van der Doelen – Het gevoel van hier

8. Tangarine – De wind draait

9. Alex Roeka – Gestreeld en gekrast

10. Stephanie Struijk – Wij zijn zo jong (cover Gorki)

11. Noordkaap – Een heel klein beetje oorlog

12. Lucky Fonz III – Door!

13. Kaat van Stralen – Stop met wenen

14. Frank Boeijen – Doe iets

15. Hang Youth – Leg de Zuidas in de as

16. Sef – Land dat niet bestaat

17. Claude – Littekens

18. Diggy Dex – Ode aan het leven

19. S10 /Froukje- Nooit meer spijt

20. Spinvis – Bagagedrager

21. Marco Raaphorst – Alles is zo grijs

Er bestaat een website Ondergewaardeerde liedjes maar ik ben er eigenlijk wel van overtuigd dat die niet bestaan.

284 woorden, 2 minuten leestijd.

Twee jaar geleden besloot ik bewust om de ring van mijn moeder te gaan dragen. Dit was geen lichte beslissing, want ik was gewend aan zilveren sieraden, terwijl de ring van mijn moeder goud is. Jarenlang droeg ik een “trouw-aan-mezelf-ring,” maar ik wist dat ik die zou opgeven als ik haar gouden ring met blauwe steen zou dragen. Hoewel het tegenwoordig heel normaal is om zilver en goud te combineren, voelde ik daar niets voor.

De gouden ring van mijn moeder was echter gebroken en moest eerst gerepareerd worden. Toen ik hem eenmaal droeg, voelde hij zo licht dat ik regelmatig bang was hem te verliezen.

Vorige week vroeg een van mijn gastkinderen naar de ring: “Die was toch van je moeder?”
De avond erna stond ik in de keuken en wilde een papiertje in de prullenbak gooien, toen ik een lichte ‘krak’ hoorde. Mijn ring was gebroken.

Bij de juwelier fronste men bezorgd. Het goud bleek erg dun. Misschien zou een goudsmid er iets anders van kunnen maken, opperde zij. “Een nieuwe interpretatie, helemaal van jou.”

Mijn moeder is inmiddels ruim drie jaar geleden overleden, en ik merk dat de rauwe rouw minder scherp aanvoelt. De kartels van verdriet slijten. Er zijn steeds meer dagen die gewoon voorbijgaan. Toch is die ring een tastbaar iets dat ik graag bij me draag. Nu zit ik met een lege hand, en dat voelt als een gemis.

Dit weekend zag ik een video die prachtig aansloot bij wat ik voel rond de gebroken ring. Het liet zien hoe waardevol tastbare voorwerpen kunnen zijn als ze een verhaal dragen.

Zo kreeg mijn moeder de gouden ring met de blauwe steen op haar 21e verjaardag van haar ouders.

207 woorden, 1 minuut leestijd.

Gisteren nam ik de bus naar een afspraak. Het begon meteen al… tja, bijzonder. De chauffeur begroette me nauwelijks met een ‘hallo’, alsof ze daar echt moeite voor moest doen. Na mij stapte een mevrouw in die blijkbaar niet vaak met de bus reisde. Ze legde haar ov-kaart verkeerd op het apparaat en vroeg aarzelend: “Heb ik het zo goed gedaan?”
“Dat weet ík niet,” antwoordde de chauffeur kortaf. Na wat geklungel lukte het gelukkig en kon de vrouw doorlopen.

Even later stapte een oudere man in die vroeg of deze bus naar het ziekenhuis ging. De chauffeur reageerde eerst niet, en toen hij zijn vraag herhaalde, kwam er een mompelend “ja” uit. Onderweg draaiden we een straat in waar een vuilnisauto containers stond te legen. Dat zorgde natuurlijk voor wat vertraging. De chauffeur werd ongeduldig, draaide haar raam open en riep boos naar buiten:
“Je weet toch dat ik hier sta! Je doet het expres, kakkerlakken!”

Vanmorgen trof ik dezelfde chauffeur weer. De frisse kou van de ochtend leek perfect aan te sluiten bij haar humeur. Een oudere man die na mij instapte, kon nog net een stoel vinden voordat ze abrupt optrok. Ik kon maar één ding denken: Dit is echt niet jouw baan, schat.

449 woorden, 2 minuten leestijd.

Drie jaar geleden had ik het boek Bloedzang niet kunnen lezen. Ik zou zijn gebroken. Het is een moederboek, zoals er vele zijn geschreven. Hugo Borst schreef Ma, over zijn dementerende moeder. Ik weet dat Manu Keirse ook een moederboek heeft geschreven, al heb ik dat niet gelezen. Wel las ik een ander boek van hem, over rouw. Ook Een zachte dood (Une mort très douce) van Simone de Beauvoir, over haar zieke moeder, heb ik gelezen.
Chantal Akerman schreef Mijn moeder lacht, waarin ze een complexe relatie met haar moeder beschrijft.

Maar Bloedzang is van een heel andere orde. Het is een verslag van een opname, een relaas van strijd – tussen machteloosheid en liefde. Alles vloeit samen in een poëtische stortvloed van woorden, die maar doorgaan, blijven denderen.

Na een ongelukkige val belandt de moeder van de ik-figuur – het alter ego van Caro Van Thuyne – in het ziekenhuis met een bloedprop in de hersenen. Ze wordt eerst in een kunstmatige coma gehouden. Bij het ontwaken is ze deels verlamd en spreekt ze alleen nog in onsamenhangende woorden en zinnen. Het verlies van taal: een nachtmerrie voor elke schrijver. De dochter voelt zich houvastloos. Hoewel ze weet dat woorden tekortschieten, besluit ze toch een boek te schrijven, waarin haar moeder langzaam tevoorschijn komt. Geen chronologisch levensverhaal, maar een roman die behoedzaam en zoekend herinneringen en anekdotes verweeft. De ik-figuur krijgt steeds meer vorm, en de relatie tussen moeder en dochter wordt blootgelegd. Van Thuyne schrijft over angst en pijn, onmacht en ziekte, leven en dood.

Als degene die toekijkt niet begrijpt wat er allemaal gebeurt – met je geliefden, met je houvast – blijft er nog altijd gevoel en taal. Taal geeft vorm, het verwoordt gedachten, het roept. De taal wordt houvast.

‘Ik schrijf mijn lijf, mijn taal is buik, mijn taal is bloed, het bloed dat liefde heet, ik moet lekken, ik moet likken, ik moet stinken, ik moet stotteren, ik moet baren, ik moet braken, ik moet zoeken, ik moet zingen, ik moet kussen, ik moet krijsen, ik moet snijden, ik moet schuimen, ik moet aan nekbrekende snelheid voorover storten, alleen zo komt mijn taal tot leven.’ – uit Bloedzang.

In dit door Koppernik uitgegeven boek mag de taal vrij zijn, spelen met herhaling en ritme. Het is die cadans waar ik zo van hou in literatuur: het spel met woorden en zinnen, zelfs als het niet ‘volgens de regels’ is.

Van Thuyne probeert te begrijpen en vast te grijpen wat er gebeurt in de periode waarin haar moeder haar langzaam ontglipt. Het resultaat is prachtig poëtisch, liefdevol, eerlijk en rauw.

Drie jaar geleden kon ik het niet lezen. Maar nu wel…

Caro Van Thuyne – Bloedzang. Koppernik, Amsterdam. 432 blz.